“Quà tặng” của ánh sáng
         

NDĐT- Ngân hàng Mắt tại Bệnh viện Mắt Trung ương là một trong những ngân hàng mô tạng đầu tiên của Việt Nam, được xây dựng nhằm góp phần giúp Việt Nam giảm tỷ lệ mù lòa do các nguyên nhân liên quan đến giác mạc. Hơn hai năm qua, tới tháng 7-2009, Ngân hàng Mắt nhận được gần 100 giác mạc của 50 người hiến tặng và được cấy ghép thành công.
Phóng viên báo Nhân Dân có cuộc phỏng vấn PGS.TS Hoàng Thị Minh Châu, Phó Giám đốc Bệnh viện Mắt Trung ương, Giám đốc Ngân hàng Mắt trong dịp trao bằng ghi nhận “Nghĩa cử cao đẹp” cho thân nhân người hiến giác mạc ở Ninh Bình.

- Ghép giác mạc là phương pháp điều trị duy nhất để phục hồi thị lực nhưng nguồn giác mạc ở nước ta còn rất hạn chế. Bà có thể nói rõ hơn về nhiệm vụ và chức năng của Ngân hàng Mắt đầu tiên ở Việt Nam?

PGS.TS Hoàng Thị Minh Châu: Ghép giác mạc là phẫu thuật ghép mô được thực hiện sớm nhất và cũng là phẫu thuật có kết quả thành công cao nhất trong các loại ghép mô. Hiện nay, ở Việt Nam, trong số hơn một triệu người mù, có tới 300.000 người mù do các bệnh lý về giác mạc đang chờ phẫu thuật ghép giác mạc. Có những người đăng ký chờ ghép từ khi còn là đứa trẻ 8-9 tuổi, giờ đã thành thanh niên 20-21 tuổi mà vẫn chưa đến lượt ghép giác mạc. Các bệnh lý mắt dẫn đến hỏng giác mạc có thể xảy ra bất cứ lúc nào và với bất cứ ai, chủ yếu là do viêm loét giác mạc, giác mạc hình chóp, loạn dưỡng giác mạc di truyền,
bỏng mắt, chấn thương, các bệnh mắt liên quan đến bệnh đái tháo đường, bệnh võng mạc trẻ đẻ non, đục thuỷ tinh thể…

Khoảng 15.000 người mắc các bệnh mới về giác mạc mỗi năm. Ngay tại khoa Kết Giác mạc của Bệnh viện, lúc nào cũng có hơn 800 người có các bệnh lý về giác mạc đăng ký chờ được ghép.

Trong khi đó, nguồn giác mạc duy nhất của Ngân hàng Mắt từ sự tài trợ của Tổ chức ORBIS, một tổ chức hoạt động toàn cầu trong lĩnh vực nhãn khoa chỉ đủ thực hiện phẫu thuật cho khoảng 100 - 150 bệnh nhân/năm hoặc qua nguồn giác mạc hiếm hoi từ bệnh nhân chấn thương phải bỏ mắt. Từ ý nghĩa của “Giàu hai con mắt, khó hai bàn tay”, Ngân hàng Mắt ra đời là mối liên kết giữa những người hiến tặng giác mạc với những người mù cần được ghép giác mạc.

Dự án xây dựng Ngân hàng Mắt trong khuôn khổ dự án “Xây dựng Ngân hàng Mắt và chăm sóc giác mạc” do tổ chức ORBIS tài trợ từ năm 2005. Ngân hàng có trách nhiệm thu nhận, lưu giữ, bảo quản, kiểm tra đánh gía chất lượng những giác mạc do người Việt Nam hiến tặng sau khi qua đời và cung cấp giác mạc phục vụ phẫu thuật ghép cho các bệnh nhân bị mù do các nguyên nhân bệnh lý về giác mạc.

- Bà có thể cho biết về “vốn liếng” của Ngân hàng giác mạc hiện nay?

PGS.TS Hoàng Thị Minh Châu : Lúc đầu, thông tin về hiến giác mạc mới mẻ, xa lạ với người dân. Họ định kiến với việc này. Chúng tôi lo lắng làm thế nào để Ngân hàng hoạt động được nếu không có nguồn giác mạc trong nước.

Rất may mắn là đến tháng 5-2007, cụ Nguyễn Thị Hoa, một giáo dân tại Xứ đạo Cồn Thoi, huyện Kim Sơn, Ninh Bình, người đầu tiên hiến giác mạc sau khi qua đời và đã mang lại ánh sáng cho hai người bệnh. Nhiều gia đình đã phải vượt qua những lời qua, tiếng lại, nhiều"bàn tán, dị nghị"của người trong họ, hàng xóm. Nhưng rồi định kiến cũng qua đi vì nghĩa cử cao đẹp của người hiến tặng có sức lan tỏa rộng và có ý nghĩa nhân văn sâu sắc.

Đến nay, Ngân hàng Mắt đã thu nhận được gần 100 giác mạc của 50 người trong nước hiến tặng. Nguồn giác mạc này đã được ghép thành công, đem lại ánh sáng cho hàng trăm người khiếm thị. Các địa phương đã có người hiến giác mạc là Hà Nội, Ninh Bình, Hòa Bình, Vĩnh Phúc, Bắc Giang, Nghệ An, Quảng Bình. Người trẻ tuổi nhất là 19 tuổi, người cao tuổi nhất là 104 tuổi. Mới đây nhất, vào ngày 9-5, Ngân hàng mắt nhận được giác mạc của cụ Vũ Thị Bủng, 88 tuổi ở thôn Khê Trung, xã Yên Đồng, huyện Yên Mô, Ninh Bình.

Trong số đó, giác mạc hiến tặng nhiều nhất là từ “cái nôi” của phong trào hiến giác mạc, huyện Kim Sơn, Ninh Bình. Việc hiến tặng giác mạc không chỉ mang tính nhân đạo cao cả mà còn thể hiện nghĩa cử sống tốt đời, đẹp đạo của bà con lương, giáo nơi đây.

- Vậy, đối tượng nào có thể hiến giác mạc và làm gì để bảo đảm chất lượng cho giác mạc, thưa bà?

Hiến tặng giác mạc là tình nguyện cho phép bóc lấy một lớp màng mỏng, trong suốt phía trước nhãn cầu (tương đương với phần lòng đen của con mắt), phục vụ cho việc ghép giác mạc cho người bệnh cần chứ không phải như nhiều người nghĩ là lấy cả hai con mắt. Bất cứ ai cũng có thể hiến tặng giác mạc sau khi qua đời không phụ thuộc vào tuổi tác, giới tính. Những người cao tuổi, người có thị lực kém và ngay cả những người mắc bệnh nan y (trừ các bệnh có thể lây truyền qua đường máu như viêm gan B và C, HIV)... vẫn có thể hiến tặng .

Người thân qua đời, nhận được thông báo của người nhà, Ngân hàng Mắt sẽ cử kỹ thuật viên đến nơi quàn thi thể lấy giác mạc. Với 15-30 phút thao tác nhẹ nhàng, kỹ thuật viên chỉ bóc lớp giác mạc mỏng phía trước của mắt nên hoàn toàn không làm ảnh hưởng đến khuôn mặt của người quá cố. Nhãn cầu vẫn còn nguyên trong hốc mắt và kế hoạch tang lễ không bị ảnh hưởng. Giác mạc hiến tặng được lấy trong vòng 6-8 giờ sau khi người hiến qua đời và được lưu giữ trong dung dịch bảo quản của Ngân hàng Mắt. Một lượng nhỏ máu của người hiến được lấy để làm các xét nghiệm cần thiết bảo đảm an toàn cho người nhận ghép. Với điều kiện chuẩn, giác mạc có thể lưu giữ trong 14 ngày nên ghép cho bệnh nhân càng sớm càng tốt.

Giác mạc được hiến tặng là một món quà vô giá, mang ý nghĩa nhân văn cao cả và hoàn toàn không có việc Ngân hàng Mắt phải trả tiền cho gia đình người hiến. Để tỏ lòng biết ơn và thể hiện sự tôn vinh của xã hội đối với người hiến tặng và gia đình, Bộ Y tế trao tặng Bằng “Ghi nhận nghĩa cử cao đẹp” cho gia đình những người đã hiến giác mạc tại gia đình họ.

- Sau khi hiến tặng giác mạc, gia đình người hiến tặng sẽ được hỗ trợ và nhận được những ưu tiên gì?

PGS.TS Hoàng Thị Minh Châu: Trên thực tế, tại những buổi lễ trao bằng ghi nhận tại địa phương, nhiều gia đình người hiến giác mạc không những trút bỏ được “gánh nặng” từ những điều tiếng chung quanh, mà còn giúp người dân trong làng, trong xã thay đổi suy nghĩ, hưởng ứng đăng ký hiến giác mạc. Hy vọng, chúng tôi sẽ có nhiều dịp trở về Yên Mô và các địa phương khác như ở Cồn Thoi để trao bằng ghi nhận nghĩa cử cao đẹp. Đó là dịp để tri ân với bà con.

Thân nhân của người hiến tặng sẽ được ưu tiên ghép giác mạc trong trường hợp họ mắc bệnh về giác mạc cần phải thay thế. Bệnh viện Mắt Trung ương sẽ khám mắt cho gia đình người hiến, tổ chức các chuyến khám chữa mắt từ thiện để giúp những người dân trong xã có người hiến.

Trong khi nguồn giác mạc trong nước đang “khan hiếm”, việc nhận giác mạc của ngay những người thân trong gia đình không may qua đời để ghép cho người bệnh là “giải pháp” được chú ý. Chẳng hạn như trường hợp mẹ dành “ánh sáng” cho con. Đó là bà Nguyễn Thị Tịnh ở Hòa Bình hiến giác mạc để ghép cho chính con trai của bà là anh Đinh Đức Hữu, bị loạn dưỡng di truyền giác mạc, nhiều năm chìm trong bóng tối. Như thế, đôi mắt được ghép ít có nguy cơ thải loại.

Chính những người bệnh được ghép giác mạc trở thành những cộng tác viên gắn bó của Ngân hàng Mắt. Họ là những người hiểu hơn ai hết về ý nghĩa của việc hiến tặng giác mạc.

- Ngoài sự “sát cánh” của các tình nguyện viên, bà có thể cho biết những tổ chức nào đã và đang “vào cuộc” vì sự phát triển của Ngân hàng quà tặng ánh sáng?

PGS.TS Hoàng Thị Minh Châu : Để xây dựng “nguồn” cho Ngân hàng Mắt, Hội chữ thập đỏ các tỉnh cũng đã “vào cuộc”. Với sự hỗ trợ của tổ chức ORBIS, hơn ba nghìn tuyên truyền viên của Hội Chữ thập đỏ tại 10 tỉnh được tập huấn về các dự án chăm sóc mắt, trong đó có công tác tuyên truyền về bệnh mù liên quan tới giác mạc, vận động người dân tham gia đăng ký hiến tặng sau khi qua đời. Việc cụ Vũ Thị Bủng ở huyện Yên Mô tình nguyện hiến giác mạc là kết quả cho nỗ lực của Hội Chữ Thập đỏ tỉnh Ninh Bình. Chùa Đông Trang kết hợp cùng Hội chữ thập đỏ có nhiều kinh nghiệm trong công tác tuyên truyền hiến máu nhân đạo, làm chân tay giả, đến phong trào hiến tặng giác mạc này chắc chắn cũng sẽ được nhân dân nhiệt tình hưởng ứng, mang lại nguồn ánh sáng cho những người không may mắn.

- Theo bà về triển vọng và hướng phát triển của Ngân hàng Mắt ra sao?

PGS.TS Hoàng Thị Minh Châu: Hai năm qua, nhiều chuyên gia quốc tế hàng đầu sang tập huấn về phẫu thuật ghép giác mạc, kỹ thuật cho Ngân hàng Mắt (bao gồm tách và bảo quản giác mạc, quản lý ngân hàng). Các bác sĩ và kỹ thuật viên cũng có cơ hội nghiên cứu và học tập về ghép giác mạc tại các nước có nhiều kinh nghiệm trong lĩnh vực này như Ấn Độ, Mỹ, Pháp…

Vấn đề cấp bách nhất hiện nay là hình thành hệ thống các Ngân hàng Mắt tại các địa phương để thực hiện việc thu nhận từ những người hiến giác mạc trong cộng đồng dân cư, bảo quản và phân phối giác mạc an toàn. Để sớm thực hiện kế hoạch này, Bệnh viện Mắt Trung ương cùng với tổ chức ORBIS đang xúc tiến việc trang bị điều kiện vật chất và thiết bị kỹ thuật cần thiết cho các bệnh viện mắt và trung tâm mắt các tỉnh, đồng thời đào tạo kỹ thuật viên về giác mạc.

Ngân hàng Mắt vẫn còn “nghèo” giác mạc nhưng nguồn giác mạc ít ỏi có được từ người hiến tặng trong nước đã hứa hẹn một triển vọng phát triển cho Ngân hàng Mắt,"ngân hàng quà tặng ánh sáng"tại Việt Nam để đem lại ánh sáng, cuộc sống mới cho nhiều người bệnh. Dù sao, hiến tặng giác mạc là một thông tin tương đối mới mẻ ở Việt Nam, vì thế cần thêm thời gian để mọi người dân hiểu và hưởng ứng việc làm nhân đạo, cao cả này.

Điện thoại liên hệ giúp người dân khi có nhu cầu tìm hiểu về giác mạc và chia sẻ nghĩa cử cao đẹp của nguồn ánh sáng nhân văn: Hội Chữ thập đỏ Việt Nam (điện thoại: 04.38229971).