Thời gian gần đây ở nước ta có nhiều hội thảo bàn về "Tầm nh́n quy hoạch phát triển Thành phố Đà Lạt" rất được xã hội quan tâm. Nếu những doanh nhân đang đầu tư vào thành phố này mà được tham dự, thì họ sẽ phát biểu rằng: Rất nên phát triển theo tiêu chí: "Đà Lạt, nơi chốn ban tặng sự thỏa mãnvà sung sướng!". Và, họ bảo vệ ý tưởng của mình như thế này đây…
Đà Lạt - Em từ đâu đến?
Có nhiều truyền thuyết về nguồn gốc địa danh Đà Lạt, nhưng có lẽ cách giải thích của ông Cunhac - công sứ đầu tiên của Đà Lạt - là hợp lý nhất: “Đa Lat - nơi có dòng suối của bộ tộc Lat chảy qua” (À la place du lac coulait le petit ruisseau de la tribu des Lat et qu"on appclait "Dalat”).
Đồng bào dân tộc tại đây gọi nước (suối, nguồn, sông, thác…) là “Đa” (Dăk), và “Đa” mà vị công sứ đề cập là một dòng suối nhỏ chảy vắt qua thung lũng, thủy tổ của hồ Xuân Hương ngày nay. “Lat” là tên một bộ tộc sống lâu đời nhất ở vùng cao nguyên này.
Tra trên bản đồ dân số tỉnh Lâm Đồng, người ta không còn thấy bộ tộc Lat, nhưng tại huyện Lạc Dương hiện có một đơn vị hành chánh tên Xã Lat. Tương truyền rằng, sau khi người Pháp lấy đất quy hoạch thành phố Đà Lạt, bộ tộc Lat cùng những bộ tộc khác đã chọn vùng đất mới, cao hơn, rộng hơn, thoáng hơn, màu mỡ hơn, hùng vĩ hơn, nhiều “Đa” hơn, nhưng không quá xa vùng đất cũ, để tiếp tục làm ăn, sanh sống - huyện Lạc Dương bây giờ.
Đà Lạt là một thành phố cấp hai, trực thuộc tỉnh Lâm Đồng, nơi có nhiều địa danh bắt đầu bằng từ “Đa”: Đa Tẻh, Đa Nghịt, Đa Nhim, Đa Sar, Đa Cháy, Đa Me, Đa Đờng… và Đa Lạt. Tại cao nguyên này, “Đa” từ sương trên đỉnh núi chảy xuống, từ cây trong hốc đá chảy ra, từ lá ven triền đồi xanh mướt chảy len lỏi, từ hoa - củ dưới đất lún phún lên và từ ao, suối, hồ, thác, ghềnh tuôn trào. “Đa” đã giúp cho người, vật, đồi, núi, cây, cảnh, hoa, củ… tại tỉnh Lâm Đồng thỏa mãn và sung sướng.
Khi nói về Đà Lạt, người ta thường liên tưởng một cái đỉnh nhòn nhọn ở độ cao 1.500 mét so với mặt nước biển. Thế nhưng, bản đồ hiện trạng cho thấy Đà Lạt không hề nhọn, mà ngược lại, có hình dáng giống cái chảo của các bà nội trợ và chỗ trũng nhất nằm ở đường Nguyễn Tri Phương, 1.398,2m.
Gọi Đà Lạt là “chảo” vì Đà Lạt cao nhưng lại thấp so với các ngọn núi bao ba phía: núi Ông 1.738m, núi Lang Biang 2.169m, núi Pin Hatt 1.691m. Nhờ ba mặt được núi cao hơn che chắn cho nên Đà Lạt chưa từng hứng bão.
Cũng nhờ sự sắp xếp ngoạn mục này mà Đà Lạt lạnh không quá 5°C và nóng cũng không vượt ngưỡng 30°C, nhiệt độ trung b́nh từ 18-21°C. Khó tìm được vùng đất nào ở Đông Nam Á có khí hậu mỹ mãn như thế. Đà Lạt, vùng ôn đới quý hiếm trong khu vực nhiệt đới.
Coi bản đồ vị trí Đà Lạt, nhiều chủ đầu tư phải thót tim: Nếu sườn đông còn lại của Đà Lạt cũng bị một ngọn núi cao hơn che chắn giống như đã che hướng bắc, tây, nam, thì có lẽ Đà Lạt chỉ còn lại sự lạnh lẽo, ngột ngạt, tù túng, và đương nhiên, các chủ đầu tư sẽ quay lưng ngoảnh mặt.
Nhưng trong thực tế, Đà Lạt thật đắc địa: Phía sườn đông được Trời - Đất mở toang cửa đón nắng vàng hanh và đón gió từ biển thổi vào; không khí của Đà Lạt nhờ thế thường xuyên tươi mới, ấm áp, trong lành, sảng khoái.
Thú vị hơn, dù chưa bao giờ có bão nhưng vì ở trên cao cho nên ngoài biển Đông xa lắc mới nhen nhóm áp thấp thì thông đã reo - một điệu nhạc du dương đặc trưng của Đà Lạt, hưởng ứng phong trào.
“Cao nguyên lớn phơi trần, g̣ đồi nhấp nhô nuốm ngực" (grand plateau dénudé mamelonné) - bác sĩ Alexandre Yersin đã ghi vào sổ tay h́nh ảnh ấn tượng như vậy; đó là “Em” vào lúc 15h30 ngày 21 tháng 6 năm 1893. Từ "cái thuở ban đầu lưu luyến ấy", người ta đã nhận ra Đà Lạt là một tuyệt tác của tạo hóa ban tặng, vì vậy “Em” được trân trọng, nâng niu. Nhiều lớp người đã dày công tô điểm cho “Em” lộng lẫy hơn nhưng không quên định hướng: “Em” phải là chính “Em”!
Đáp lại, “Em” ban tặng cho người này sự thỏa mãn, người kia sự sung sướng!
Đà Lạt - Em đang đi đâu?
Khi cơ quan nhà nước tổ chức hội nghị, hội thảo để bàn về “Tầm nh́n quy hoạch phát triển Thành phố Đà Lạt”, những doanh nhân đang đầu tư vào vùng đất này giật mình: “Đà Lạt đang phát triển chưa có định hướng?”. Rủi ro sẽ vô cùng lớn cho nhà đầu tư, nếu quy hoạch liên tục thay đổi chỉ vì “Em” đi mà không biết đi đâu. Nhưng khi nghiên cứu về vùng đất này, họ phát hiện: “Đà Lạt đã hai - lần - rưỡi có định hướng với tầm nhìn xa, và quy hoạch đó đã được cụ thể hóa rất thành công”.
Lần thứ nhất là do Toàn quyền Đông Dương (thời đó) trực tiếp định hướng: “Đà Lạt, trung tâm nghỉ dưỡng Đông Dương”. Nhưng ý tưởng này chỉ là tầm nhìn gần, ngắn hạn. Vài thập niên sau đó, người Pháp đã chồng cao thêm mơ ước của mình: “Đà Lạt, trung tâm hành chính văn hóa và du lịch lớn của Đông Dương”.
Về hạ tầng kỹ thuật (cầu, đường, điện, nước…), hạ tầng xã hội (nhà ga, sân bay, bệnh viện, trường học, chợ…), công trình tôn giáo, cùng với các công trình kiến trúc khác muốn được thi công tại Đà Lạt phải do các nhà chuyên môn giỏi thiết kế và xây dựng. Tại sao? Là vì chỉ những bậc thầy của lĩnh vực này mới mong có cơ may vượt qua nhiều quy trình kiểm tra rất ngặt nghèo về quy hoạch, quy chuẩn.
Nhờ vậy, “Em” đã từng một thời giữ ngôi vị hoa khôi Đông Dương!
Lần thứ hai định hướng phát triển Đà Lạt là do chính quyền Sài Gòn cũ trực tiếp hoạch định. Ý thức được tầm quan trọng của Đà Lạt, chính quyền Sài Gòn cũ đã kế thừa tinh hoa có sẵn và phát triển thêm ở tầm cao hơn: “Đà Lạt, trung tâm dịch vụ giáo dục, nghiên cứu khoa học và đào tạo”. Nhằm thực hiện thành công định hướng đã vạch ra hàng loạt công trình phục vụ cho nghiên cứu, dịch vụ giáo dục, đào tạo được xây dựng trong một thời gian ngắn.
Không chỉ như thế, chính quyền Sài Gòn cũ còn ban hành nhiều chính sách ưu tiên chiêu dụ càng nhiều càng tốt người có bằng cấp, kiến thức, chuyên môn cao về Đà Lạt làm việc, đồng thời cũng có nhiều chính sách ưu đãi để mời gọi sinh viên, học sinh từ mọi miền đến học tập. Ngày giải phóng Đà Lạt, chính quyền cách mạng tiếp quản một cơ ngơi hoành tráng: 56 công trình dịch vụ giáo dục, khoa học, đào tạo!
“Em” không chỉ lộng lẫy về vị trí, địa lý, khí hậu, cảnh quan, mà còn rực rỡ vì đã từng là trung tâm giáo dục lớn của Đông Dương thời bấy giờ.
Lần thứ hai “rưỡi” là cuối năm 1975. “Rưỡi“ là vì từ những tháng tiên đầu tiên của năm đất nước mới thống nhất ấy, Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam đã dự định Đà Lạt trở thành một trong bốn thành phố trực thuộc Trung ương (Hà Nội, Sài Gòn, Huế, Đà Lạt). Rất tiếc, quyết định đúng đắn và sáng suốt này đã bị điều chỉnh.
Tại Hội thảo “Tầm nh́n quy hoạch phát triển Thành phố Đà Lạt” ngày 27/8/2008, Bộ trưởng Xây dựng Nguyễn Hồng Quân cũng cho rằng: “Trong hệ thống đô thị cả nước th́ chỉ hai đô thị có di sản kiến trúc mang tầm quốc gia là Đà Lạt và Huế”.
Thế nhưng sau ngày giải phóng, hơn 2000 biệt thự được xây dựng trước 1975 tại Đà Lạt, có nhiều căn hóa thành nhà tập thể, kho bãi, cơ sở chăn nuôi, sản xuất, bỏ hoang, do vậy mà xuống cấp rất nhanh; nhiều công trình phục vụ giáo dục bị chuyển đổi công năng chưa xứng tầm, nếu không muốn nói là phí phạm; nhiều vườn hoa, rừng thông, sườn đồi, vạt núi bị những vườn rau củ lấn chiếm một cách tự phát, đã làm nguồn “Đa” bị ô nhiễm trầm trọng.
Riêng cảnh quan thì bị hủy hoại bởi đào bới tìm kiếm khoáng sản, khai thác rừng vô tội vạ, ủi đồi để phân lô bán nền, cất nhà liên kế. Đó là chưa nói đến sự đão lộn cơ cấu dân cư, người cần giữ thì ra đi, người không mời thì thoải mái đến.
Nếu ai đó gặp lại “Em” trong khoảng thời gian này sẽ không khỏi ngỡ ngàng, lẽ nào nhan sắc “Em” tàn phai nhanh như thế?
Hội nghị giữa nhiệm kỳ (2005-2010) Đảng bộ thành phố, Đà Lạt được xác định là một - trong - những trung tâm nghỉ dưỡng của cả nước, với cơ cấu kinh tế “công, nông, lâm nghiệp và dịch vụ”. Đã từng là một trung tâm nghỉ dưỡng, trung tâm giáo dục của Đông Dương, nay với cơ cấu kinh tế giông giống tất cả địa phương trong cả nước, Đà Lạt chìm lẫn vào số đông, mất tăm!
Đà Lạt, một vùng đất có những giá trị đặc thù mà các tỉnh, thành trong cả nước nằm mơ cũng không có được, thế mà năm 2007, GDP bình quân 794 USD/người! Do vậy, Đà Lạt đã và đang ra sức phấn đấu để sớm được trực thuộc Trung ương (trình nhưng Trung ương chưa duyệt).
Nhưng, Đà Lạt trực thuộc Trung ương nhằm đạt mục tiêu gì? Hoạch định nào giúp cho Đà Lạt phát triển đúng hướng? Cơ cấu kinh tế nào phù hợp với sự quý hiếm của Đà Lạt? Thành phần dân cư nào giúp Đà Lạt thực hiện thành công định hướng vạch ra? Người Đà Lạt, dân cả nước sẽ được hưởng ǵ từ sự trực thuộc Trung ương này? Câu trả lời vẫn còn bỏ ngõ…
Mimosa - sắc hoa vàng Đà Lạt. (Ảnh lấy từ Internet)
Sau nhiều lần nhập vào, tách ra, năm 2007 Đà Lạt có diện tích 393,3 km2, dân số 194.920 người, mật độ 495,6 người/km2. So với tiêu chuẩn phát triển bền vững 150 người/km2, mật độ dân số Đà Lạt đã vượt gấp hơn hai lần rưỡi.
Trong khi đó, Nghị định số 72/2001/NĐ-CP ngày 5-10-2001 về việc phân loại đô thị cho thấy, một trong những chỉ tiêu quan trọng để lọt vào danh sách thành phố trực thuộc Trung ương là “quy mô dân số phải đạt 500.000 người trở lên và mật độ dân số 12.000 người/km2”!
Đà Lạt đang đứng trước sự lựa chọn: Hoặc phát triển bền vững với những đặc thù của ḿnh, hoặc trực thuộc Trung ương để rồi không chắc giữ được những đặc thù ấy?
Theo Quyết định số 706/QĐ-UBND ngày 15/02/2007 về điều chỉnh một số nội dung của kế hoạch đột phá, tăng tốc phát triển kinh tế - xă hội thành phố Đà Lạt đến năm 2010 thì tỷ trọng ngành công nghiệp - xây dựng chiếm 17%, dịch vụ chiếm 73,6%, nông - lâm nghiệp chiếm 9,4% trong cơ cấu kinh tế. Qua những chỉ tiêu “đột phá, tăng tốc” này người ta nhận sự nỗ lực của Đà Lạt để mong sớm được trực thuộc Trung ương.
Còn “Em”, liệu có thỏa mãn và sung sướng ở nơi chốn đất chật (gấp 2,564 lần dân số 2007), người đông (mật độ gấp 24, 213 lần năm 2007) ấy chăng?
Đúng lúc này thì giới đầu tư lên tiếng: “Đà Lạt được thế giới biết đến như một “hiện tượng đô thị”, người châu Âu gọi là urban phenomenon. Chúng tôi tìm đến Đà Lạt để đầu tư cũng vì kỳ vọng tìm kiếm lợi nhuận từ giá trị độc đáo này. Nếu Đà Lạt phát triển như các đô thị loại một của Việt Nam (và của một số nước Đông Nam Á): nhà cao tầng, nhà ống, đường bàn cờ, xe gắn máy, nón bảo hiểm, kẹt xe, ô nhiễm v.v… thì chúng tôi không còn lý do để hiện diện tại đây”.
Và, họ móc ruột gan của mình ra nói thêm: Chuyện đi tiếp, đi đâu cho đúng hướng là chuyện của thị xã Bảo Lộc (232,4 km2) - tỉnh Lâm Đồng, và các huyện giáp ranh với Đà Lạt: Lạc Dương (1.513,78km2 ), Đơn Dương (611,6 km2), Đức Trọng (902,2 km2), Lâm Hà (1.586,5 km2). Riêng Đà Lạt của ngày hôm nay là câu chuyện quay về.
Đà Lạt, nơi có cảnh quan lộng lẫy, thông bạt ngàn thông, đồi tiếp nối đồi, hoa từ viện nghiên cứu, từ vườn kiếng, từ sân trong nhà ra ngoài đường phố và cũng là nơi duy nhất trong khu vực Đông Nam Á, áo len (màu xanh dương) trở thành đồng phục mặc quanh năm của học sinh.
Nhận định của rongchoi rất có lư. Đà lạt làm sao có cảnh như Đồ sơn, cũng như Đồ sơn sao có được rừng thông như Đà lạt. Mỗi nơi mỗi cảnh. Đà lạt vẫn c̣n đẹp, vẫn c̣n thơ mộng nếu so với nhiều chỗ khác. Tuy nhiên so với chính Đà lạt vài chục năm về trước th́ thua xa. Đà lạt càng ngày càng xấu đi.
ototot
member
REF: 494581
10/29/2009
Khi tôi mới biết Đà Lạt là vào đầu thập kỷ 1950, ngay cả trước khi Hiệp Định Genève phân chia đất nước! Tức là lúc đó Đà Lạt c̣n là thành phố nghỉ mát thời thuộc điạ Pháp!
Và bản thân tôi c̣n đang đi học trường Trung Học Pháp có tên "Lycée Yersin" ở lớp Tú Tài! Cũng vào thời đó, c̣n có Sở Điạ Dư (Service Géographique) cuả toàn cơi Đông Dương thuộc Pháp (Indochine francaise)...! Lúc đó, chưa có Chợ Đà Lạt như ngày nay! Khách sạn th́ có 2 cái lớn là "Hotel du Parc" và "Lang Bian Palace" ..., dĩ nhiên là cuả những chủ người Pháp.
Tôi c̣n có ruột thịt làm "ngự y" cho Vua Bảo Đại, nên tuần nào cũng có dịp vào "biệt điện" (Palais Impérial) để chơi quần vợt ...
Sau khi đất nước chia đôi vào năm 1954, tôi có dịp chứng kiến những người miền Bắc "di cư" vào Đà Lạt, nhiều nhất là ở Tùng Nghiă, Djiring ...
Rồi sự ra đời cuả Trường Vơ Bị Liên Quân Đà Lạt (École Militaire Inter-Armes de Dalat, tên tắt là EMIAD) nơi ông Nguyễn Văn Thiệu bước vào đời binh nghiệp để sau này leo lên chức vụ "Tổng Thống Việt Nam Cộng Hoà"!
Rồi những cơ sở nổi tiếng khác như Ḷ Nguyên Tử, Viện Đại Học Đà Lạt...
.....
Tổng cộng thời gian tôi sống ở Đà Lạt là gần 10 năm, và lần chót tôi thăm lại Đà Lạt là vào giưă thập kỷ 1980, lúc đó Đà Lạt đă xuống cấp thê thảm!
Đà Lạt ngày nay, tôi nghe nói đă trở thành một điạ danh du lịch cho cả nước và thế giới. Tôi chưa có dịp thăm lại, và chắc cũng chẳng bao giờ c̣n cơ hội đó, nhưng nghe nói đă khác hẳn khi xưa, với những cơ sở vật chất xây dựng ngổn ngang, có vẻ như nguy nga, tráng lệ, nhưng không c̣n những nét hoang sơ nhưng hài hoà cuả môi trường, như khi xưa, chẳng biết có đúng không?
Thời gian trôi qua đă gần 60 năm, lịch sử đă "viết đi viết lại" nhiều lần (thời Pháp thuộc, thời Vua Bảo Đại, rồi Ngô Đ́nh Diệm, Nguyễn Văn Thiệu rồi thời "xă hội chủ nghiă" ngày nay!) , th́ khó ḷng đối chiếu được, đâu là thực, đâu là giả, tốt đẹp lên hay xấu xí đi!
Thân ái,
da1uhate
member
REF: 494637
10/29/2009
Chào bác Oto & chào cả nhà,
Rất cám ơn Bác Oto đã viết góp ý cho bài post này. Thật sự là khi lang thang trên net, đọc những bài phân tích tâm đắc thì D luôn nhớ đến bác Oto. Dường như có sự ham thích khi nghe ý kiến của Bác về những vấn đề đó.
Trở lại vấn đề bài viết "Đà Lạt - nơi chốn thỏa mãn và sung sướng". D đã mở mang thêm được kiến thức của mình rất nhiều khi đọc bài viết này để biết hơn về thành phố mà mình dự định sẽ định cư trong tương lai. Thích nhất là câu "Đà Lạt trực thuộc Trung ương là “bông lài được quay về cắm đúng chỗ”, nhưng mong sao “Em” đừng tìm đến “chỗ cắm” bằng mọi giá." Từ hồi nào giờ D chỉ biết duy nhất một câu tục ngữ về hoa lài mà không biết có phải ý tác giả đang mượn hình ảnh câu tục ngữ đó hay không nữa.
nakata
member
REF: 494648
10/29/2009
Ư Nakata hỏi Đà Lạt có cái khoản thịt tươi sống không?
da1uhate
member
REF: 494653
10/29/2009
@nakata: Theo như mình biết thì ở ĐL có bán thịt rừng, còn bán những loại thịt gì, mắc rẻ ra sao thì mình không rõ lắm.
taolao
member
REF: 494655
10/29/2009
Đà Lạt Hoàng hôn
ngoiquannet
member
REF: 603085
06/11/2011
Tiết là rừng thông Dalat bây giờ không c̣n nhiều và khí hậu cũng không c̣n như xưa nữa. Thật đúng là dưới bàn tay cai trị của lũ tham tàn th́ mọi thứ đều dần dần trở nên cạn kiệt.
ototot
member
REF: 603094
06/11/2011
Tiết mục về Đà Lạt đă được cô da1uhate mở ra từ tháng 10 năm 2009, mà nay là tháng 6 năm 2011 mới có nick "ngồi quán" vực nó dậy!
Vậy tôi xin góp thêm chút ư, v́ Đà Lạt c̣n gợi cho tôi nhớ đến một đề tài hăy c̣n đang nóng bỏng trên diễn đàn này: chuyện bộ mặt thật cuả "cái-gọi-là một ông Thiền Sư"...!
Tôi bỗng nhớ đến thuở tôi làm nghề gơ đầu trẻ ở một ngôi trường nhỏ có tên là Trường Trung Học Tuệ Quang, v́ nó nằm ngay trong khuôn viên cuả ngôi chuà lụp xụp mang cùng tên, ở ngoại ô Đà Lạt.
Tháng này qua năm khác, từ năm 1953..., tôi thường đạp xe máy đến dạy học tại đây, và ngày nào cũng gặp các đại đức Thích Thiện Tấn, hiệu trưởng; Thích Nhất Hạnh, giám học; thày Lư Quốc Việt dạy Việt văn; thày Huỳnh Tấn Phát dạy Toán; c̣n tôi dạy Anh văn.
Đặc biệt cũng như tôi hồi đó chỉ là thanh niên mới lớn lên, hai ông Thiện Tấn và Nhất Hạnh cũng chỉ ở tuổi ngoài 20 thôi!
Thế rồi thời cuộc thay đổi, thấm thoắt chỉ hơn 30 năm sau (đến khoảng năm 1987-1988), tôi lưu lạc sang đất Mỹ và lại được gặp "ông thiền sư" tại một trường Phật giáo Naropa ở bang Colorado, nơi ông nói chuyện với dân bản điạ da trắng về "Thiền".
Tôi cố ư đến trước thời biểu buổi nói chuyện để gặp "ông thiền sư", tuởng rằng sẽ ôn lại được một quá khứ! Tôi gặp mặt th́ nhận ra ngay ông, vội vàng nhắc lại vài kỷ niệm xưa, th́ thấy ông ... tái mặt trả lời: "Lâu quá, tôi không nhớ!" mặc dầu tôi đă nhắc đi nhắc lại tên ngôi chuà, là nơi tôi đă từng chia sẻ nhiều kỷ niệm với ông, trong một phần quan trọng cuả đời ông, nhưng ông ... nhất định bảo rằng ông đă quên!
Sau đó, và đến bây giờ, đến năm 2011, tôi mới "ngộ" được rằng thuở đó là thời hàn vi cuả ông; c̣n thuở này là đỉnh cao danh vọng cuả ông, th́ ... dại ǵ mà nhớ lại dĩ văng!
Tôi viết vài lời, thay cho góp ư về việc xét nhân cách cuả một con người, mà một thành viên cuả diễn đàn đă hỏi tôi ở một tiết mục khác!