|
tanrau
member
ID 39666
04/09/2008
|
Ngôn ngữ trong dân ca quan họ.....(st)
Ngôn ngữ trong dân ca quan họ
Dân ca quan họ là loại h́nh nghệ thuật phong phú, độc đáo của dân tộc ta. Giá trị của dân ca quan họ cổ truyền được thể hiện không chỉ bằng những bài ca lời đẹp, hát hay, bằng phong cách lịch sự, trang nhă... mà bằng cả những lề lối, tập quán đặc sắc kèm theo nó. Liền anh, liền chị trong quan họ luôn giao du, đi hát với nhau, nhưng không bị sa vào rượu chè, vào những quan hệ buông thả. Khi đi hát th́ rất vui vẻ, say sưa, nhưng tránh nhất là thái độ lả lơi sàm sỡ.
Về cách xưng hô, quan họ lịch sự, nhún nhường, thường tự xưng là em, dù đó là nam hay nữ, già hay trẻ: ví như: "Thưa chị hai, chị ba, biết th́ ca trước lên để anh em chúng em tiếp bước theo sau". Hoặc khi được liền anh mời trầu, liền chị đáp lại:
Chị em chúng em cả sữa no căng
Ăn trầu đă vậy biết nói năng thế nào
Bên liền anh cũng như bên liền chị đều tôn trọng nhau, cho nên trong câu quan họ, họ thường gọi nhau là người.
Người ơi ! Người ở đừng về
Người đừng tưởng gió trông mây...
Người về em dặn người rằng
Đâu hơn người ấy, đâu bằng đợi em
Nếu chúng ta thấy chữ ''''chàng'''' trong câu quan họ th́ đó là ca dao mà quan họ mượn vào:
Chăn chiếu ai trải giường này
Đêm qua chàng ngủ đêm nay chàng nằm
Đến chữ ḿnh người ta cũng thấy suồng să quá, nên khi hát quan họ đă đổi chữ ḿnh thành chữ t́nh.
Đêm qua ghé nón trông đ́nh
Đ́nh bao nhiêu ngói, thương t́nh bấy nhiêu
Trong giao tiếp, quan họ, ngoài việc xưng hô ư tứ, tôn trọng nhau, lời ăn ư ở cũng được nghệ nhân răn dạy rất chu đáo, không gặp ǵ nó nấy, gập ǵ làm nấy. Các cụ dặn rằng: Đă là người làng quan họ. Không phải chỉ biết hát mà am hiểu cả lề lối, tập quán nữa. Lại phải hiểu từng lời ăn ư ở đến những tập tục ăn nói, lúc đứng ngồi. Quan họ muốn mời nhau về nhà hát phải nói năng ư tứ lắm. "Mời quan họ liền anh sang chơi bên nhà chúng em, trước là thăm thầy mẹ chúng em, sau là cho chúng em học đ̣i quan họ vài đôi lối..."
Và liền an đáp lời: "Em đỡ lời chị Hai, chúng em chỉ sợ nắng mưa th́ tốt lúa đồng, chúng em năng đi lại th́ thầy mẹ lại coi thường chúng em ra".
Ngay trong lúc nói "kháy" nhau, ư muốn nói vốn liếng của các liền anh về quan họ chưa có là bao, đừng tỏ ra ta đây, th́ người quan họ cũng rất lịch sự: "Dạ thưa anh Hai, anh Ba... biết th́ đi chợ xa, c̣n chị em chúng em không biết th́ đi bảy mươi ba cái chợ gần đấy ạ".
Có các nói rurn rẩy (danh từ của "đường quan họ"): "Thực là anh Hai cứ đánh lửa cho đau ḷng khói". Cách nói đưa đẩy: "Anh Hai, anh Ba nói mà như sấm bên Đông, chớp động bên Tây, mưa tỉnh Hà Nội mà đây ướt đường đấy ạ". Hoặc cách nói khách khí: "Dạ thưa chị Hai, đă có ḷng sang đất nhà chúng em, th́ cho anh em chúng em được thừa tiếp dăm ba lối nữa".
Khi hát đối đáp, nếu bên liền chị ra một vế đối, bên liền anh đáp đúng th́ bên liền chị lên tiếng: "Dạ, thưa liền anh, tương hằng rồi đấy ạ". Nếu bên liền anh ca sai th́ bên liền chị lê tiếng: "Dạ thưa liền anh, ca bất hợp rồi đấy ạ".
Khi canh hát đă về khuya, quan họ chủ trương mời mọi người giải lao ăn cơm, họ nói bằng một giọng văn hoa, lễ phép, khiêm tốn: "Hôm nay bên liền chị sang bên đất nhà em, anh em nhà em có mâm cơm, th́ đầu mâm đĩa muối, cuối mâm đĩa gừng, mâm đan bát đàn, để xin mời đương quan họ dựng đũa, lên chén, để anh em chúng ḿnh được thừa tiếp đấy ạ".
Trong bữa ăn, các liền anh thấy các liền chị ăn uống nhỏ nhẹ rụt rè th́ mời khéo:
Cơm hẩm ăn với rau dưa
Quan họ làm khách em chưa bằng ḷng, đấy ạ.
Liền chị đáp lại:
Liền anh nói vậy chứ:
Cơm trắng ăn với thịt gà
Tuy rằng ăn ít nhưng mà no lâu đấy ạ.
Tiếng nói của quan họ thật là ư nhị, thật là văn hoa. Ngôn ngữ trong quan họ mềm mại, khéo léo, tinh tế và đậm đà t́nh người. Người quan họ không chấp nhận sự thô kệch, vụng về, mà coi trọng sự lịch thiệp, thanh nhă trong mọi cử chỉ, giao tiếp. Lề lối, tập quán trong quan họ tuy không ai soạn thành văn, nhưng từ đời này, qua đời khác mọi người đều tuân thủ. Nếu quan họ nhỡ một lời, làm vụng một việc th́ ḷng riêng cứ băn khoăn măi.
(ST)
Alert webmaster - Báo webmaster bài viết vi phạm nội quy
|
 |
|
kkhh07
member
REF: 328495
04/09/2008
|
Đêm cuối thu, nghe câu Quan họ
Sáng ấy, đài báo có gió mùa đông bắc - đợt gió lạnh đầu tiên của năm. Đầu giờ chiều, trời lại sụt sùi mưa. Ấy vậy mà cô gái miền Nam, chưa bao giờ biết đến hội Lim, Đền "Vua Bà Quan họ" – Làng Diềm, Thổ Hà, đang náo nức chờ đến lúc bước vào chiếu hát Quan họ.
Các liền chị, liền anh Quan họ vốn cũng chỉ là những người b́nh thường với cuộc sống mưu sinh hàng ngày. Bởi thế chúng tôi đă đợi các liền chị đi làm đồng về th́ mới bắt đầu một cuộc hát "hầu" khách. Và chiếu Quan họ hôm ấy bắt đầu cũng khá trễ. Một người vốn quen thuộc với những cuộc "chơi Quan họ" như thế này, th́ thầm:
- Thế là sáng sớm mai ta mới về được Hà Nội!
Khó mà h́nh dung v́ sao cuộc hát lại kéo dài và tàn đến tận hôm sau! Ngày xưa, ông bà ḿnh gọi là "hát canh", c̣n bây giờ là hát đối đáp. Đă ngồi vào chiếu hát, th́ cuộc chơi có thể kéo dài thâu đêm suốt sáng, có khi kéo dài mấy ngày mấy đêm:
"Chơi cho lở đất long giời,
Cho trăm trái núi lọt vào trôn kim"
Có lẽ, Quan họ bắt đầu xuất hiện từ thời nhà Lư. Bà chúa Quan họ hiện đang được thờ tại đền Vua Bà ở làng Diềm, xuất thân là một nàng công chúa dưới thời Lư. Bà đă đem lời ca tiếng hát dạy cho người dân vùng Kinh Bắc. Tương truyền rằng, trong một cuộc đi du ngoạn, vua cùng một đoàn tùy tùng đi ngang qua một cánh đồng ở vùng Kinh Bắc. Chợt nghe các cô thôn nữ cất lên những bài hát với những lời ca đẹp và ngọt ngào, vua cùng các quan dừng lại để nghe, nên mới gọi điệu hát ấy là "Quan họ" ("họ" có nghĩa là dừng lại). Dọc theo tuyến sông Cầu, bốn mươi chín làng Quan họ đă ra đời. Nay có làng c̣n, làng mất, có làng mới dần được có tên trên bản đồ Quan họ.
Năm 2000, trong cuộc thi hát Quan họ đầu Xuân hàng năm, người ta quy định phải thuộc 100 câu hát cổ (tức là phải biết đến 200 bài), v́ đây là "giao duyên" phải có nam đối nữ đáp. Cho đến năm 2003, số lượng yêu cầu đă lên tới 300 câu.
Quan họ cổ vốn không có nhạc phổ, chỉ là hát theo cảm hứng và kinh nghiệm dân gian. V́ thế, hát Quan họ đ̣i hỏi người hát phải có một vốn sống và cả về vốn hát cổ được truyền lại từ đời này sang đời khác, để có thể tự tin bước vào chiếu hát với một độ chín đủ làm day dứt người nghe, và cả làm băn khoăn ḷng "bạn hát":
"Đến đây hăy ở lại đây,
Bao giờ trúc mọc thành cây mới về.
Người về tôi chẳng cho về
Tôi nắm vạt áo, tôi đề bài thơ"
Vốn dĩ, Quan họ cũng có những luật chơi khá nghiêm ngặt. Trước hết là cách xưng hô. Khi vào chiếu hát, một người lớn tuổi vẫn phải gọi người trẻ hơn là anh hai, anh ba, anh tư hay chị hai, chị ba, chị tư... dựa vào tài năng của mỗi người. Đó là sự kính trọng của người Kinh Bắc đối với những bậc tài hoa.
Người xưa từng ngưỡng mộ "Kinh Bắc nổi tiếng văn nhă". Các cụ dặn rằng: đă là người làng Quan họ, không chỉ biết hát mà c̣n phải am hiểu cả lề lối, tập quán, phải hiểu từng lời ăn ư ở đến những tập tục ăn nói, lúc đứng lúc ngồi. Chính v́ vậy, các liền anh liền chị có thể giao du, đi hát với nhau, nhưng không sa vào những mối quan hệ lả lơi, sàm sỡ. Họ có thể hát rằng:
"Yêu nhau th́ lấy quách nhau đi,
Để mai quá lứa lỡ th́ lại đổ tại tôi.
Yêu nhau th́ kết duyên đi,
Lỡ mai khiếm khuyết điều ǵ, lại đổ tại tôi"
Họ cũng có thể thở than mà rằng, "yêu nhau yêu măi đến già c̣n yêu" để rồi:
"Đêm khuya rót chén dầu hao,
Mặt soi t́m mặt, ḷng ngao ngán ḷng"
Nhưng chính điều luật cấm nên vợ nên chồng giữa những người hát cùng một bọn hay một chạ mà họ kết nghĩa đă làm cho Quan họ mang một sắc thái rất riêng biệt. Họ ngăn nhau v́ luật chơi khắc nghiệt, đồng thời ngăn nhau để được đi hát với nhau suốt đời, "nửa thương bên nọ, nửa sầu bên kia". Phải vậy chăng mà Quan họ đong đưa đắm đuối lắm, mà cũng thật trong sáng.
"Trầu này trầu nghĩa trầu t́nh,
Trầu loan trầu phượng, trầu ḿnh trầu ta.
Trầu này têm tối hôm qua,
Giấu cha giấu mẹ, em đem ra mời người"
Chính v́ vậy, những làn điệu Quan họ kỳ diệu "lời th́ giao duyên, t́nh th́ anh em", vừa thực, vừa mơ, vừa giăi bày, vừa khúc chiết, vừa t́nh tự, vừa sâu sắc:
"Hai tay bưng chén rượu đào
Đổ đi th́ tiếc, uống vào th́ say"
Thế là thế, Quan họ duyên dáng đến đa t́nh, lăng mạn đến trong trẻo. Ngôn ngữ ấy thật ư nhị, phong nhă, mà lúng liếng đến mềm mại, tinh tế.... Và mỗi chữ, mỗi câu hát biểu hiện cả sự hiểu biết, đậm đà t́nh người của người chơi Quan họ:
"Giăng bao nhiêu tuổi giăng già,
Núi bao nhiêu tuổi gọi là núi non!
Tuyết sương mai tính cuộc vuông tṛn,
Phải ḍ cho hết ngọn nguồn lạch sông"
kkhh07 sưu tầm
|
1
|
|
|
Kí hiệu:
:
trang cá nhân :chủ
để đă đăng
:
gởi thư
:
thay đổi bài
:ư kiến |
|
|
|
|
|
